در مورد قیامت و محاسبه اعمال پیروان غیر اسلامی لازم است گذرا اموری را متذکر شویم،
بدین شرح:
1 - دین حق در هر
زمانی یکی بیش، نیست، بنابر این معنا ندارد بعد از بعثت پیامبر اسلام(صلی
الله علیه و آله) و با توجه به خاتمیت آن حضرت، دینی غیر از اسلام مورد
قبول درگاه خداوندی باشد (و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه) (1)
2 - رستگاری در
جهان آخرت به دو چیز (عمل صالح و اعتقاد راستین به خدا) وابسته است. اگر
فردی از عمل پسندیده بهرهمند باشد و نسبت به مبدأ و قیامت باوری درست
داشته باشد و به تعبیر قرآن از قلبی سلیم بهرهمند باشد، در قیامت رستگار
میگردد. "یوم لا ینفع مال و لا بنون إلّا من أتی اللَّه بقلب سلیم".(2)
3 - در جهان بینی
اسلامی این باور آمده است که خداوند با بندگانش به عدل حکم میکند و به
متقضای آن عذاب الهی بعد از اتمام حجت است، یعنی خداوند حکیم و عادل بعد
از آن که راه حق را برای انسانها تبیین نمود (توسط حجتهای باطن و ظاهری)
آن گاه آنان را به حساب و کتاب عمل فرا می خواند. (ماکنا معذّبین حتی
نبعث رسولاً)
به
مقتضای این آیه کسانی که حجت بر آنان تمام نشده است و نتوانستند دین حق
را بشناسند و در نتوانستن تقصیری نداشتند، از این جهت مشمول عذاب الهی
قرار نمیگیرند.
4 - در فرهنگ
اسلامی کفر چند معنا دارد که یکی از آنها عناد و انکار حقایق است و این
در قیامت باعث عقوبت میگردد، نه کفری که از روی نادانی و از قصور و
استضعاف فکری باشد که در این صورت ممکن است مشمول رحمت الهی قرار گیرد.(4)
5 - هر فعلی دو
جنبه دارد: یکی از جهت وجود خارجی آن و دیگری از جهت وجود داخلی یا انگیزه
فاعل و نیّت. فعلی که از هر دو جهت خوب و ارزشمند باشد، یعنی هم از حُسن
فعلی بهرهمند باشد(مانند خدمت به مردم) و هم از حُسن فاعلی (یعنی با
انگیزه الهی و به خاطر خدمت به مردم)، چنین فعلی آدمی را در قیامت رستگار
میکند. حال اگر عملی از غیر مسلمان از حُسن فعلی و حُسن فاعلی بهرهمند
باشد، به مقتضای حکم عقل و روایات اسلامی احتمال نجات در این گونه افراد
وجود دارد.(5)
6 - یک سری امور
ممکن است اعمال پسندیده را نابود کند که از آنها به "حبط اعمال" یا آفت
اعمال یاد میشود، ممکن است غیر مسلمان کار خوبی انجام دهد و در پی حق
باشد، ولی بعد از آن با ارتکاب یک سری امور، اعمال خوب گذشتهاش را نابود
کند. (6)
با بیان این امور میگوییم: اگر بعد از بعثت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) غیر مسلمان(اعم از یهودیان، مسیحیان و دیگران) که:
اولاً: در پی
شناخت و یافتن دین حق برآیند، نه در پی انکار و عناد، و بدون این که
تقصیری داشته باشند، نتوانند به حقانیت دین اسلام نایل گردند،
ثانیاً: با شناختی
که به حقانیت دینشان دارند، حال دینشان دین حضرت مسیح باشد یا دین حضرت
عیسی و یا غیر آن به دستورهای آن نیز پای بند باشند،
ثالثاً کارهایی که انجام میدهند، هم از حسن فعلی بهرهمند باشند و هم از حسن فاعلی،
رابعاً: بعد از آن
کارهای نیکشان به آفتها (؛ یعنی حبط اعمال) دچار نشده باشد: در این صورت
این گونه افراد که به تعبیر شهید مطهری مسلمان فطری هستند) (7) بعید نیست
در آخرت در زمره نجات یافتگان از دوزخ قرار گیرند. این به مقتضای عدل و
حکمت خداوندی است که روایات اسلامی این سخن را تصدیق میکند(8)
شهید مطهری در این باره میگویند:
"اگر کسی دارای صفت تسلیم باشد و به عللی حقیقت اسلام بر او مکتوم مانده
باشد و او در این باره بی تقصیر باشد، هرگز خداوند او را معذّب نمیسازد،
او اهل نجات از دوزخ است" (9) نیز گفته است: